Ηχητικές και οπτικοακουστικές καταγραφές του Καραγκιόζη

Σε μια προφορική τέχνη όπως το ελληνικό θέατρο σκιών, δύο είναι τα κύρια συστατικά: ο ήχος και η εικόνα. Με τον λόγο, την αλλαξοφωνία και τη μουσική να συμπεριλαμβάνονται στα ακουστικά ερεθίσματα και με τα οπτικά δεδομένα να αναλύονται σε φιγούρες, καλλιτεχνικό διάκοσμο και σκηνική τοποθέτηση, αυτά τα δύο πεδία είναι που σκιαγραφούν την εμπειρία μιας ζωντανής παράστασης καραγκιόζη. Ωστόσο, στα χέρια των ερευνητών, το συγκεκριμένο βίωμα οφείλει να λάβει διαφορετική μορφή, έτσι ώστε να καθίσταται δυνατή η μελέτη του. Η καταγραφή μιας τόσο ρευστής και αυτοσχέδιας μορφής θεάματος θέτει σημαντικά ζητήματα…

Ποια είναι τα συμπεράσματα που εξάγουμε από μια καταγραφή; Ανταποκρίνονται όντως στις πραγματικές καλλιτεχνικές συνθήκες; Σε τεχνικό επίπεδο, πώς μπορούμε να διασώσουμε παλαιότερα τεκμήρια από την τεχνολογική λήθη και να τα διαδώσουμε σε νέες αξιοποιήσιμες μορφές; Υπάρχουν ειδικά κριτήρια για την αξιολόγηση ανάλογων ντοκουμέντων; Κοιτάζοντας το μέλλον, πού μας οδηγεί η εμφάνιση του διαδικτύου, ενός χώρου όπου η καταγεγραμμένη πληροφορία συσσωρεύεται με ταχύτατους ρυθμούς σε τεράστια ποσότητα; Μπορεί να αλλάξει ριζικά τη μορφή μιας παραδοσιακής τέχνης;

Η ημερίδα θεάτρου σκιών Ηχητικές και οπτικοακουστικές καταγραφές του Καραγκιόζη ήρθε να δώσει πολλές απαντήσεις και να προβληματίσει με ακόμα περισσότερα ερωτήματα, δίνοντας έμφαση στα τεκμήρια που σκιαγραφούν το παρελθόν, εμπνέουν το παρόν και καθορίζουν το μέλλον. Δίσκοι βινυλίου, τηλεοπτικά επεισόδια, ερασιτεχνικές καταγραφές και διαδικτυακές καταχωρήσεις είναι μόνο μερικές από τις εκφάνσεις του ίδιου φαινομένου, το οποίο με το πέρασμα των δεκαετιών και την τεχνολογική εξέλιξη αλλάζει μορφή αλλά όχι ουσιώδη χαρακτήρα.

Η Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Η ιστορία της ελληνικής μουσικής μας κάλεσε στο Μουσείο Μάνθος Αθηναίος για μια περιδιάβαση σε ήχους και εικόνες του παρελθόντος με τη ματιά στραμμένη στο μέλλον. Υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό & αθλητικό οργανισμό δήμου Νέας Σμύρνης, η συγκεκριμένη εκδήλωση αποτέλεσε ένα ακόμα τμήμα της συστηματικής ερευνητικής προσπάθειας με επίκεντρο τη λαϊκή τέχνη του ελληνικού καραγκιόζη. Συμμετείχαν: Ιωσήφ Βιβιλάκης, Τάσος Γεωργίου, Άθως Δανέλλης, Μαρία Κακόνι, Ηλίας Καρελλάς, Μαρίνα Καψαμπέλη, Κωνσταντίνος Κοπανιτσάνος, Αλέξανδρος Μελισσηνός, Ιάσων Μελισσηνός, Βαγγέλης Νινίκας, Γιάννης Νταγιάκος, Δημήτρης Παναγιωτάκος, Γιάννης Παπαδόπουλος (Γιουβάν), Σωτήρης Σπαθάρης, Νικόλας Τζιβελέκης Δημήτρης Φανάρας, Αγγελική Χατζή, Γιάννης Χατζής, Ανθή Χοτζάκογλου.

Ταυτόχρονα, κατά τη διάρκεια της ημερίδας πραγματοποιήθηκε στον ίδιο χώρο η έκθεση Μια πορεία ενός αιώνα με αρχειακό υλικό καταγραφών του ελληνικού θεάτρου σκιών, καταδεικνύοντας τη διαχρονική παρουσία του Καραγκιόζη στις ποικίλες τεχνολογικές μορφές – από τους πρώτους δίσκους γραμμοφώνου μέχρι το σύγχρονο διαδίκτυο. Η επιμέλεια ανήκει στον Δημήτρη Παναγιωτάκο ενώ τα εκθέματα προέρχονται από τις συλλογές των Θέμη Δούκα, Οδυσσέα Κανλή, Κωνσταντίνου Κοπανιτσάνου, Δημήτρη Παναγιωτάκου, Στράτου Παπαϊωάννου, Φραγκίσκου Παπαϊωάννου, Νικόλα Τζιβελέκη, Δημήτρη Φανάρα.

Ακρόαση ηχογραφήσεων και προβολές βίντεο σε συνδυασμό με πρωτότυπα τεκμήρια, ανέκδοτα ντοκιμαντέρ και οπτικοποιήσεις δίσκων ήρθαν να πλαισιώσουν το συνολικό πρόγραμμα της ημερίδας, προσφέροντας μια σαφή εικόνα των προσδοκώμενων δυνατοτήτων. Η λαλιά του παρελθόντος και η φωνή του παρόντος φτάνουν ακόμα δυνατές στα αυτιά μας. Ας μην τις αφήσουμε να γίνουν απόηχος.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ

11.00-11.20 Χαιρετισμοί

Α κύκλος ομιλιών
Συντονισμός: Ανθή Χοτζάκογλου (θεατρολόγος)
11.20-11.40 «Ο Καραγκιόζης στη δισκογραφία των 78 στροφών»
Κώστας Κοπανιτσάνος (ερευνητής δισκογραφίας γραμμοφώνου)

11.40-12.00 «Τα 45αρια του θεάτρου σκιών και ο δισκογραφικός καραγκιόζης του ‘60»
Δημήτρης Παναγιωτάκος (φοιτητής τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας ΑΠΘ)
12.00-12.20 «Από τις τηλεοπτικές παραγωγές του ’80 στη σύγχρονη οπτικοακουστική παραγωγή θεάτρου σκιών»
Γιάννης Νταγιάκος (καραγκιοζοπαίχτης)

12.20-12.30 Συζήτηση
12.30-12.40 Οπτικοποίηση/Παράσταση του δίσκου «Ο Καραγκιόζης Τυφλός» του Ευγένιου Σπαθάρη από τον Γιάννη Νταγιάκο

Β κύκλος ομιλιών
Συντονισμός: Άθως Δανέλλης (καραγκιοζοπαίχτης)
12.40-13.00 «Η λειτουργία της μουσικής στον καραγκιόζη και η εξέλιξή της μέσα από τις καταγραφές»
Γιάννης Παπαδόπουλος / Γιουβάν (καραγκιοζοπαίχτης, μουσικός)

13.00-13.20 «Η σημασία της προφορικότητας στην εποχή της καταγραφής»
Μαρία Κακόνι (εικαστικός)

13.20-13.45 «Παλαιό οπτικοακουστικό υλικό: συντήρηση, ψηφιοποίηση και ανάδειξη. Μια πρόκληση για το παρόν και το μέλλον»
Δημήτρης Φανάρας (ερευνητής θεάτρου σκιών)

13.45-13.55 Συζήτηση
13.55-14.10 Προβολή ανέκδοτου ντοκιμαντέρ για τον καραγκιοζοπαίχτη Σωτήρη Σπαθάρη
Από το αρχείο του Βαγγέλη Νινίκα

Γ κύκλος ομιλιών
Συντονισμός: Μαρίνα Καψαμπέλη (ιστορικός, υποψήφια διδάκτορας Κοινωνιολογίας Παντείου Πανεπιστημίου)
15.00-15.20 «Όψεις του ελληνικού θεάτρου σκιών (Καραγκιόζη) στην κρατική τηλεόραση»
Ανθή Χοτζάκογλου (θεατρολόγος)
15.20-15.40 «Δίσκοι, τηλεόραση, διεθνή φεστιβάλ: ο Σπαθάρης και η προσπάθεια διάδοσης του Καραγκιόζη»
Σωτήρης Σπαθάρης (σκηνοθέτης)

15.40-16.00 «Η ζωή με τον Καραγκιόζη μέσα από τις τηλεοπτικές καταγραφές του»
Ιάσων Μελισσηνός (καραγκιοζοπαίχτης)

16.00-16.10 Συζήτηση

Δ κύκλος ομιλιών
Συντονισμός: Ιωσήφ Βιβιλάκης (καθηγητής τμήματος Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ)
16.10-16.30 «Ερασιτεχνικές ηχογραφήσεις στο θέατρο του Καραγκιόζη»
Άθως Δανέλλης (καραγκιοζοπαίχτης)

16.30-16.45 «Διαδίκτυο και ελληνικό θέατρο σκιών»
Μαρίνα Καψαμπέλη (ιστορικός, υποψήφια διδάκτορας Κοινωνιολογίας Παντείου Πανεπιστημίου)

16.45-17.10 «Από τις χειρόγραφες παραστάσεις των καραγκιοζοπαιχτών στις οπτικοακουστικές μετανεωτεριστικές απεικονίσεις του μπερντέ. Στα χνάρια διλημμάτων με κοινό παρονομαστή»
Γιάννης Χατζής (καραγκιοζοπαίχτης)

17.10-17.20 Συζήτηση

17.20-18.20 Στρογγυλό τραπέζι
«Ο Καραγκιόζης καπετάνιος στη θάλασσα του διαδικτύου»
Ομιλητές: Άθως Δανέλλης, Ηλίας Καρελλάς, Τάσος Γεωργίου, Νικόλας Τζιβελέκης
Συντονισμός: Αγγελική Χατζή (μουσειολόγος, ηθοποιός)

18.20-18.30 Αποφώνηση με τον Καραγκιόζη του Μάνθου Αθηναίου με τη συνοδεία ζωντανής μουσικής (Ιωάννης Ζαρίας/βιολί, Κωνσταντίνος Κοπανιτσάνος/κλαρίνο, Σταυρούλα Βλασοπούλου/βιολοντσέλο)

Στοιχεία εκδήλωσης
Ημερίδα θεάτρου σκιών
Ηχητικές και οπτικοακουστικές καταγραφές του Καραγκιόζη

Τόπος: Μουσείο Μάνθος Αθηναίος (Ελ. Βενιζέλου 87, Νέα Σμύρνη)
Ημερομηνία: Κυριακή 13 Νοεμβρίου 2022

Υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού
Σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό & αθλητικό οργανισμό δήμου Νέας Σμύρνης
Εκπρόσωπος εταιρείας: Κωνσταντίνος Κοπανιτσάνος
Οργανωτικός σχεδιασμός: Ιωάννης Ζαρίας
Συντονισμός παραγωγής: Δημήτρης Παναγιωτάκος